Kontakty z dzieckiem – formy kontaktów i praktyczne rozwiązania stosowane przez sądy rodzinne

Kwestia kontaktów z dzieckiem stanowi jeden z najważniejszych aspektów spraw rodzinnych, z którymi spotykamy się w naszej codziennej praktyce adwokackiej. Prawidłowo ustalone zasady kontaktów mają fundamentalne znaczenie zarówno dla dobra dziecka, jak i dla utrzymania jego więzi z obojgiem rodziców. W niniejszym artykule omówimy, jak w praktyce polskie sądy rodzinne regulują tę istotną materię oraz jakie rozwiązania sprawdzają się najlepiej w różnych sytuacjach życiowych.

Podstawy prawne kontaktów z dzieckiem

Kontakty z dzieckiem zostały kompleksowo uregulowane w Oddziale 3 Rozdziału II Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w artykułach 113–113⁶ k.r.o. Przepisy te wprowadzają szereg istotnych zasad, które mają zastosowanie zarówno w przypadku rodziców, jak i innych osób uprawnionych do kontaktów z małoletnim.

Jako adwokat nieraz doradzałam klientom w takich sprawach. Swoją drogą, warto podkreślić, że prawo do kontaktów z dzieckiem przysługuje nie tylko rodzicom, ale również dziadkom i innym osobom bliskim, jeżeli sąd uzna, że leży to w interesie małoletniego.

W naszej kancelarii przy ulicy Mickiewicza w Poznaniu często spotykamy się z pytaniami o możliwe formy kontaktów, które sąd może ustalić w postanowieniu. Doświadczenie pokazuje, że katalog tych form jest bardzo szeroki i elastyczny, co pozwala dostosować je do indywidualnych potrzeb dziecka i możliwości rodziców.

Formy kontaktów z dzieckiem

W praktyce orzeczniczej sądów rodzinnych spotykamy się z wieloma różnymi formami kontaktów, które mogą być ustalone w zależności od konkretnej sytuacji rodzinnej:

1. Osobiste spotkania

To najbardziej klasyczna forma kontaktów, która może przybierać różne warianty:

• Odwiedziny w miejscu zamieszkania dziecka – forma często stosowana w przypadku małych dzieci lub gdy istnieją obawy co do warunków, w jakich miałyby odbywać się spotkania poza miejscem stałego pobytu małoletniego

• Odbieranie dziecka z miejsca zamieszkania lub placówki oświatowej – daje możliwość spędzenia czasu z dzieckiem we własnym środowisku, bez obecności drugiego rodzica

• Spotkania w miejscu neutralnym – np. w kawiarni, parku, centrum handlowym czy specjalnych ośrodkach wspierających rodzinę; rozwiązanie często stosowane na początkowym etapie odbudowywania relacji

W poznańskich sądach rodzinnych wielokrotnie obserwowałam, jak sędziowie starają się dostosować formę osobistych spotkań do wieku dziecka. Dla przykładu, w przypadku małych dzieci (do 3 lat) kontakty są zwykle krótsze, ale częstsze, by nie zaburzać poczucia bezpieczeństwa i rytmu dnia dziecka.

2. Kontakty pośrednie

Oprócz osobistych spotkań, sądy coraz częściej regulują również kontakty pośrednie, realizowane za pomocą różnych środków komunikacji:

• Rozmowy telefoniczne – najczęściej w określonych dniach i godzinach (np. wtorki i czwartki od 18:00 do 18:30)

• Komunikatory internetowe – np. Skype, WhatsApp, Messenger, które umożliwiają nie tylko rozmowę, ale i kontakt wizualny

• Korespondencja elektroniczna – e-maile, SMS-y, szczególnie w przypadku starszych dzieci

• Tradycyjna korespondencja – listy, kartki pocztowe, które mają szczególną wartość sentymentalną

Pamiętam sprawę z zeszłego roku, gdy ojciec małoletniej Zosi mieszkał za granicą i poza wakacyjnymi spotkaniami, sąd ustalił regularne wideorozmowy dwa razy w tygodniu oraz możliwość wysyłania listów i drobnych upominków z okazji świąt. Ta forma kontaktów pozwoliła na utrzymanie bliskiej więzi mimo fizycznej odległości.

Szczegółowe regulacje dotyczące okresów świątecznych i wakacyjnych

Sądy rodzinne przykładają szczególną wagę do uregulowania kontaktów w okresach świątecznych, wakacyjnych i podczas innych szczególnych dni w roku. Jest to zrozumiałe, gdyż właśnie te okresy mają szczególne znaczenie emocjonalne zarówno dla dzieci, jak i dla rodziców.

1. Święta Bożego Narodzenia

W praktyce orzeczniczej poznańskich sądów rodzinnych najczęściej spotykamy się z następującymi wariantami:

• Podział na lata parzyste i nieparzyste – np. w latach parzystych Wigilia i pierwszy dzień świąt u jednego rodzica, a drugi dzień świąt u drugiego; w latach nieparzystych odwrotnie

• Podział w obrębie jednych świąt – np. Wigilia do godz. 17:00 u matki, od 17:00 do następnego dnia u ojca, pierwszy dzień świąt do godz. 15:00 u ojca, później u matki

• Naprzemienne spędzanie całych świąt – całe święta (od Wigilii do drugiego dnia) w latach parzystych u jednego rodzica, w nieparzystych u drugiego

2. Święta Wielkanocne

Podobnie jak w przypadku Bożego Narodzenia, sądy najczęściej stosują system rotacyjny:

• Pierwszy i drugi dzień świąt – podział między rodziców, z zamianą w kolejnym roku

• Całe święta naprzemiennie – w jednym roku u matki, w kolejnym u ojca

3. Ferie zimowe i wakacje letnie

W przypadku dłuższych okresów wolnych od nauki, sądy starają się zapewnić sprawiedliwy podział czasu:

• Ferie zimowe – najczęściej tydzień u jednego rodzica, tydzień u drugiego

• Wakacje letnie – różne warianty, np. od 1 do 15 lipca u ojca, od 16 do 31 lipca u matki, od 1 do 15 sierpnia u matki, od 16 do 31 sierpnia u ojca, z zamianą w kolejnym roku

• Wakacje poza granicami kraju – sądy coraz częściej uwzględniają możliwość wyjazdu dziecka za granicę z jednym z rodziców, określając warunki takiego wyjazdu (np. konieczność podania adresu pobytu, zapewnienia kontaktu telefonicznego z drugim rodzicem)

Lubię powtarzać, że w sprawach rodzinnych liczy się nie tylko kodeks, ale i elastyczność. Dlatego w naszej praktyce adwokackiej zawsze staramy się pomóc klientom wypracować takie rozwiązania, które będą jak najbardziej funkcjonalne i dostosowane do realnych potrzeb ich dzieci.

4. Dni szczególne

Sądy coraz częściej uwzględniają w swoich orzeczeniach również inne szczególne dni:

• Dzień Dziecka – często z podziałem godzinowym lub naprzemiennie w kolejnych latach

• Dzień Matki i Dzień Ojca – zazwyczaj dziecko spędza te dni z odpowiednim rodzicem

• Urodziny dziecka – różne rozwiązania: podział dnia między rodziców, spędzanie naprzemiennie w kolejnych latach lub wspólna uroczystość (w przypadku gdy rodzice są w stanie współpracować)

• Urodziny i imieniny rodziców – kontakt z dzieckiem w te dni ma szczególne znaczenie emocjonalne

W naszej kancelarii przy ul. Mickiewicza często prowadzimy wstępne konsultacje, podczas których pomagamy klientom przemyśleć optymalny harmonogram kontaktów uwzględniający wszystkie te szczególne okazje.

Praktyczne aspekty realizacji kontaktów

Z naszego doświadczenia wynika, że dobrze skonstruowane postanowienie sądu powinno regulować nie tylko terminy, ale również praktyczne aspekty realizacji kontaktów:

1. Miejsce odbierania i odprowadzania dziecka

Precyzyjne określenie, gdzie i o której godzinie dziecko jest przekazywane między rodzicami, pomaga uniknąć wielu nieporozumień. W przypadku konfliktu między rodzicami, sądy często ustalają miejsce neutralne (np. szkoła, przedszkole) lub wskazują dokładny adres.

2. Przygotowanie dziecka do kontaktu

Rodzic, u którego dziecko stale przebywa, ma obowiązek odpowiednio przygotować je do spotkania z drugim rodzicem – zarówno pod względem emocjonalnym, jak i praktycznym (spakowanie niezbędnych rzeczy, ubrań, leków itp.).

3. Odwoływanie lub zmiany terminów kontaktów

Dobrze skonstruowane postanowienie powinno określać procedurę na wypadek choroby dziecka lub innych nieprzewidzianych okoliczności, które uniemożliwiają realizację kontaktów w ustalonym terminie (np. obowiązek wcześniejszego powiadomienia, możliwość “odrobienia” kontaktu).

4. Zakres decyzji podejmowanych podczas kontaktów

Rodzic uprawniony do kontaktów ma prawo do podejmowania decyzji w codziennych sprawach dziecka podczas trwania kontaktu, ale nie powinien podejmować istotnych decyzji (np. dotyczących leczenia, edukacji) bez porozumienia z drugim rodzicem.

Brzmi prosto, ale w praktyce sądowej bywa różnie. Spotykamy się czasem z sytuacjami, gdy rodzice spierają się o najdrobniejsze szczegóły – od tego, jakie ubrania dziecko ma zabierać na spotkania, po to, co może jeść podczas kontaktów. W takich przypadkach rola adwokata polega często na pomocy w oddzieleniu emocji od racjonalnych argumentów i skupieniu się na tym, co naprawdę istotne dla dobra dziecka.

Ograniczenia swobody kontaktów

Warto pamiętać, że uregulowanie kontaktów przez sąd nakłada ograniczenia na oboje rodziców:

• Rodzic zobowiązany (u którego dziecko stale przebywa) nie może utrudniać lub uniemożliwiać kontaktów w terminach ustalonych przez sąd, np. poprzez planowanie innych aktywności dziecka w tym czasie czy nieuzasadnione zatrzymywanie go w domu

• Rodzic uprawniony do kontaktów nie może, bez zgody rodzica zobowiązanego, spotykać się z dzieckiem poza terminami określonymi w postanowieniu sądu

To się w głowie nie mieści, ale niektórzy rodzice traktują dziecko jak własność, zapominając, że kontakt z drugim rodzicem jest nie tylko prawem tego rodzica, ale przede wszystkim prawem dziecka. W naszej praktyce zawodowej wielokrotnie spotykałyśmy się z przypadkami, gdy rodzic uprawniony do kontaktów odbierał dziecko ze szkoły w dni, które nie były objęte postanowieniem sądu, co prowadziło do poważnych konfliktów i niepokoju dziecka.

Wykonywanie orzeczeń o kontaktach

Niestety, nawet najlepiej skonstruowane postanowienie sądu nie gwarantuje jego prawidłowego wykonywania. W przypadku problemów z realizacją kontaktów, prawo przewiduje specjalną procedurę wykonawczą (art. 598¹⁵ i następne k.p.c.), która obejmuje:

1. Wezwanie do wykonania orzeczenia – sąd może wezwać osobę, która nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki związane z kontaktami, do ich wykonania

2. Zagrożenie nakazaniem zapłaty – sąd może zagrozić nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku

3. Nakazanie zapłaty – w przypadku dalszego niewykonywania obowiązków, sąd może nakazać zapłatę sumy pieniężnej na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu lub na rzecz Skarbu Państwa

Moja wspólniczka adwokat wspominała kiedyś o przypadku, gdy matka uporczywie uniemożliwiała ojcu kontakty z 8-letnią córką, tłumacząc to rzekomymi chorobami dziecka. Dopiero zagrożenie karą finansową za każdy przypadek utrudniania kontaktów skłoniło ją do zmiany postawy.

Podsumowanie

Prawidłowo ustalone kontakty z dzieckiem powinny przede wszystkim uwzględniać jego dobro i potrzeby, ale również realne możliwości obojga rodziców. W naszej praktyce adwokackiej zawsze podkreślamy, że najlepszym rozwiązaniem jest wypracowanie porozumienia między rodzicami, które później może zostać zatwierdzone przez sąd.

Jeśli porozumienie nie jest możliwe, sąd ustali kontakty na podstawie zebranego materiału dowodowego, uwzględniając wiek dziecka, jego więź z każdym z rodziców, odległość między miejscami zamieszkania, a także możliwości czasowe i organizacyjne stron.

Współpracując z biegłymi psychologami z Poznania, wypracowałyśmy podejście, które pomaga naszym klientom zrozumieć, że kontakty z dzieckiem to nie pole bitwy między rodzicami, ale przestrzeń, w której najważniejsze jest dobro małoletniego i budowanie z nim zdrowej, wspierającej relacji.

Zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią w przypadku pytań dotyczących kontaktów z dzieckiem lub innych kwestii z zakresu prawa rodzinnego. Indywidualne podejście do każdej sprawy oraz wieloletnie doświadczenie pozwalają nam na wypracowanie optymalnych rozwiązań dostosowanych do Państwa sytuacji.

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa rodzinna jest indywidualna, dlatego w celu uzyskania szczegółowych informacji zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią.

Zapraszamy do Kancelarii Prawa Rodzinnego: Adwokat Michalina Koligot, Adwokat Marta Krzyżanowicz, Adwokat Anna Konrady, Radca prawny Joanna Jędrzejewska ul. Mickiewicza 18a/3, 60-834 Poznań tel. +48 531 335 713 e-mail: kancelaria@prawnikodrozwodu.pl www.prawnikodrozwodu.pl